Στα 1874 ο Ιρλανδός πολιτικός μηχανικός και συγγραφέας Oliver Byrne δημοσιεύει σε συνεργασία με τον εκδότη William Pickering το «έγχρωμο» βιβλίο του των Στοιχείων του Ευκλείδη. Το καινοτόμο εκπαιδευτικό εγχείρημα είναι μία εκδοχή των έξι πρώτων βιβλίων των Στοιχείων του Ευκλείδη, στο οποίο όλες οι αποδείξεις των γεωμετρικών θεωρημάτων δίδονται ως έγχρωμες γραφικές επεξηγήσεις.
Η απρόσκοπτη αντικατάσταση του λόγου με τη χρωματική αναπαράσταση μου φέρνει αναπόδραστα στο νου την πλατωνική προσέγγιση στη γεωμετρική οντολογία. Στο έκτο βιβλίο της Πολιτείας του Πλάτωνα, ο Σωκράτης εξηγεί στο Γλαύκωνα πώς ενεργούν όσοι καταπιάνονται με τη Γεωμετρία και τις συναφείς τέχνες:
Θα γνωρίζεις λοιπόν πως […] χρησιμοποιούν ορατά είδη και κάνουν τους συλλογισμούς τους με βάση αυτά, αν και δεν συλλογίζονται αυτά, αλλά εκείνα τα οποία απεικονίζουν, γιατί κάνουν τους συλλογισμούς τους για το καθαυτό τετράγωνο και για την καθαυτό διάμετρο και όχι γι’ αυτή που σχεδιάζουν […] (510e)
Αφήνοντας κατά μέρος τις μεταφυσικές προεκτάσεις που απαντώνται στο πλατωνικό κείμενο κι εστιάζοντας στη συλλογιστική, διαπιστώνει κανείς πως στον Ευκλείδη του Byrne το χρώμα υποκαθιστά το λόγο, ώστε το επιφαινόμενο να συμπέσει με το νοητό, το σημαίνον με το σημαινόμενο. Σ’ αυτό το συναρπαστικό ανάγνωσμα, η λέξη ως δομικό στοιχείο της νόησης εγκαταλείπεται και αντ’ αυτής χρησιμοποιείται το χρώμα, ήτοι η έκταση. Η Γεωμετρία εμφανίζεται αποκαθαρμένη από τη συμβολική σκευή της, για να αναδειχθεί εκ νέου, με ένα μοναδικό τρόπο, ως η επιστήμη του χώρου.
Ίσως γι’ αυτό πολλοί σύγχρονοι σχολιαστές να εντοπίζουν ομοιότητες ανάμεσα στο βιβλίο του Byrne και το σχεδιαστικό ύφος των αρχιτεκτονικών ρευμάτων του bauhaus ή του νεοπλαστικισμού, ενδεχομένως όμως όλες αυτές να είναι εκ των υστέρων προβολές. Εντούτοις, οφείλω να παραδεχτώ πως το βιβλίο φαίνεται να είναι μια προεικόνιση κάποιας σύνθεσης του Μοντριάν.
Εδώ και καιρό γνωρίζω πως το βιβλίο κυκλοφορεί πλέον σε ανατυπώσεις του εκδοτικού οίκου TASCHEN και μπορεί κανείς να το προμηθευτεί από καταστήματα του εξωτερικού. Πριν λίγες μέρες όμως, υπήρξα ανέλπιστα τυχερός. Εντόπισα στο διαδίκτυο μια online μορφή του βιβλίου, που αποτελεί πόνημα του σχεδιαστή ιστοσελίδων Nicholas Rougeux. Ο Rougeux όχι μόνο διατήρησε τους αυθεντικούς γλύφους του κειμένου, αλλά προσέδωσε και τη δυνατότητα διάδρασης του αναγνώστη με αυτό, με τη χρήση svg γραφικών. Το αποτέλεσμα μπορείτε να δείτε και να διαχειριστείτε αν περιηγηθείτε στην ιστοσελίδα του. Κάντε δώρο στον εαυτό σας μια επίσκεψη σ’ αυτό το εξαιρετικό δημιούργημα ή ακόμη και μία από τις αφίσες που διατίθενται στο site του Rougeux.
Σημ.: Χρησιμοποίησα τη μετάφραση της Πολιτείας του Πλάτωνα των εκδόσεων ΚΑΚΤΟΣ.
Μαθηματική Εκπαίδευση & Τεχνολογία 